Friday, September 24, 2010

हनुमानाला मिळालेला शाप व त्यावर उतारा - ३





- लाचलुचपत व वित्तीय घोटाळ्यांपासून स्वतः दूर राहणे व दुसऱ्याला परावृत्त करणे. ज्याच्या कडे कौशल्य, कर्तब, शक्ती किंवा बुद्धी असते, आणि परिश्रम करण्याची तयारी असते, तो मनुष्य आपल्या कर्तबगारीवर पैसे मिळवतो. स्वतःचे इमान व स्वतःचा धर्म विकून नव्हे. थोड्याशा पैशासाठी, आत्मा विकून आपल्या स्वतःला व आपल्या घरच्या लोकांना सामोरं जाता येणार नाही. लाच घेणाऱ्या प्रत्येक माणसापाठीमागे नेहमी त्याचे हावरट कुटुंब असते.  लाचखोरी करून "दुसऱ्यानी मला लाच घ्यायला लावली" आपल्याला असे म्हणून टाळता पण येत नाही, कारण लाच घ्यायची का नाही हे ठरवणारे शेवटी आपण स्वतःच असतो व हा निर्णय आपल्या स्वतःचाच असतो. जो इसम लाच खातो व देतो तो आपल्या राष्ट्राचा शत्रू ठरतो, लाच खातो तो इसम जास्त मोठा शत्रू. मग इतरवेळेला किती का राष्ट्रप्रेमाचा आव आणूदे. जो लाच घेतो तो पापी व राष्ट्रद्रोही असतो.



- आपल्यातले कला, नैपुण्य सतत वाढवणे व छंद जोपासणे. शरीराला व्यायामाची सवय ठेवणे. आपली मातृभाषा सुधारण्याचा ध्यास घ्या. भाषाकौषल्य वाढवा. बऱ्याचदा आपले भाषाकौषल्य जर अपुरे असेल तर गैरसमज उद्भवण्याचा संभव असतो. आपला जो अभ्यासक्रम असतो, त्याच बरोबर आपण वेगवेगळे आवडणारे असे विषय शिकावेत व ज्यात आपल्याला गती व रस आहे अश्या कला जोपासाव्या व कौशल्य वाढवावे. आपला शालेय अभ्यासक्रम हा बुद्धीला चालना देणारा नसून पुस्तकी जास्त आहे व कौशल्य वाढवणारा नाही. आपणही कौशल्य वाढवायच्या मागे नसतो. कसेतरी करून पदवीधारक बनून नोकरी लागली की झाले, अशी आपली स्वतःची भावना असते. कमरेवर हात ठेवून दुसऱ्यांकडून काम करवून घेण्यात आपण फार तरबेज असतो. उंटावरून शेळ्या हाकायला फार आवडतात आपल्याला. पण आपल्याकडे कौशल्याची कमी असेल तर फार काळ आपला टिकाव लागत नाही. कोणी तरी जास्त कौशल्याचा आपल्या पुढे निघून जातो. कौशल्या बरोबर एखादा छंद जोपासावा. छंद हे व्यसन नाही. कॉम्प्युटरवर सारखे खेळ खेळणे हे व्यसन म्हणता येईल. सारखे नेट चॅटींग करणे हे व्यसन म्हणता येईल. हल्ली आपले कॉम्प्युटर मित्र फार व आसपासच्या लोकांशी आपल्याला बोलायला वेळ नाही अशी परिस्थिती झाली आहे. ह्याचे पर्यवसान लोकांना ‘डिप्रेशन’, मन उदास होणे व तत्सम व्याधी मधून पाहायला मिळते. ह्याच कारणास्तव आपल्याला आपल्या येणाऱ्या पिढीला छंद जोपासायला शिकवले पाहिजे. प्रत्येक लहान मुलाला एखादा चांगला छंद अंगिकारायला प्रोत्साहन द्यायला पाहिजे. मोठे झाल्यावर हल्लीच्या ‘न्युक्लीयर’ कुटंबांतून छंद हाच प्रत्येकाचा खरा सोबती ठरणार आहे. चांगला छंद आपल्याला कठीण प्रसंगी कामास येईल. आपले मनोस्वास्थ्य जोपासण्यास त्याची अतोनात मदत होते. छंद जोपासण्याने बऱ्याच अंशाने आपल्या डोक्यावरचा ताण कमी होण्यास नैसर्गिकरीत्या मदत होते. चांगले छंद आपला एकटेपणा दूर करतात. छंद जोपासल्याने आपली प्रसन्नता टिकवून ठेवली जाते. छंद हा एक विरंगुळा आहे. शेवटी प्रत्येकाने आपला ‘जु’ आपणच उचलून पुढे चालले पाहिजे. ह्या जगात ज्याला प्रसन्नतेने व आनंदाने जगता आले आहे तोच मनुष्य यशस्वी गणला जातो. स्वतःची वाटचाल अशीच आनंदाने चालू ठेवा असेच गुरू रविंद्रनाथ टागोरांचे ‘एकला चालो रे’ ह्या गीतात उद्धृत आहे. आयुष्यात जरी कितीही अडचणी आल्या तरी, छंद हा प्रवास सुकर करण्यास निश्चित मदत करतो. आपल्या शरीराला व्यायामाची सवय ठेवा. दररोज किमान अर्धातास तरी शरीराला व्यायाम द्यावा. आपला हा व्यायाम आपण मुलांमध्ये मिसळून त्यांना शिकवत असताना करू शकता. स्वतःच्या शरीराला व्यायाम देताना तो कशा पद्धतीने करायचा ह्याचा आराखडा आपण स्वतःच तयार करू शकता. आपल्या ह्या अर्ध्या तासाची सुरवात प्राणायामाने करू शकता, त्यानंतर थोडे पळणे, घरातली कामे करणे – साफसफाई, केर काढणे तत्सम गोष्टी व्यायामाच्या आऱ्याखड्यात प्रविष्ट करू शकता, महिलांना भारतीय नृत्य येत असेल तर त्या त्याची तालीम करू शकतात. जे ठरवू त्यात नियमितता आणली पाहिजे. चांगली सवय लावून घेण्यासाठी सोपा उपाय म्हणजे तो उपक्रम सतत एकवीस दिवस करावा, आपोआप त्याची सवय लागेल व मग आपले मनच चुकचुकेल व व्यायाम नियमित व्हायला लागेल. आपल्या शरीराला व्यायाम हा हवाच. कोणतीही सरकारी वा बिनसरकारी स्वास्थ्य योजना असली आणि नीट राबवली जात असली तरी आपले शरीरच जर कमकुवत असेल तर आपल्याला प्रसन्नता, तरतरीतपणा व शरीर सौष्ठवता कदापि लाभणार नाही.



- कामाच्या चांगल्या सवयी लावून घेणे. तसेच कोणच्या ही कामाची व काम करणाऱ्यांची उपेक्षा टाळणे. चांगले काम हे कौशल्य, प्रतिभा व मनाची प्रसन्नता ह्यावर अवलंबून असते. तोंडपुजेपणा, अपात्रतेला प्रोत्साहन व नाकर्तेपणा ह्यावर नाही. चोख काम होणे हे वेळेत व बरोबर कले जाणे ह्यावर अवलंबून असते, हलगर्जीपणावर नाही. तसेच ते चांगल्या प्रशासनावर अवलंबून असते, धाकदपटशाहीवर नव्हे. एक दुसऱ्याच्या आदर भावनेवर अवलंबून असते. कोणच्या ही राष्ट्राची समृद्धता पिढ्या पिढ्यांच्या परिश्रमातून निर्माण होते व पिढ्या पिढ्यांच्या त्यागा मुळे टिकून राहते. ती काही कोणा एका महात्म्या मुळे बनत नाही व टिकत नाही. अशा महात्म्यांची माळ लागते व त्याही पेक्षा तुमच्या आमच्या सारखे सामान्यच लोकं ती टिकवून ठेवू शकतात. कोणतेही काम हे कनिष्ठ नसते. हलकट असतात ती लोकांची मने. कोणतेही कर्तब व कौशल्य कमीपणा आणणारे नसते. प्रत्येकाला परस्परांबद्दल आदरभावना असली पाहिजे मग तो कामगार असो, अधिकारी असो वा मालक असो. अहम भाव व उर्मटपणा, परस्परांमधला आदरभाव संपुष्टात आणतात. अहम भावावर जो मात करत नाही त्याला अहम भाव मारतो. साधेपणा नेहमीच फायद्याचा ठरतो. आपल्या कामावर श्रद्धा ठेवावी. कामाची अस्मिता जोपासावी व दुसऱ्यांचे काम कमीदर्ज्याचे लेखू नये.



- नीतिमत्ता व चांगल्या आचरणांचा वापर सतत करणे. आपल्या धर्माने दिलेली व आपल्या सदसदविचार बुद्धीला साजेसी अशी नीतिमत्ता व समाजात राहायचे म्हणून अंगिकारलेले काही सामाजिक नियम आपण स्वतः ठरवायला हवेत व एकदा ठरवले की त्यांच्याशी बांधील रहायला हवे. स्वतःला पटलेले व स्वतःनी ठरवलेली नीतिमत्ता व नियम म्हणजे स्वतःनी स्वतःला दिलेला शब्द. शब्द पाळण्यासाठी लोकं स्वतःचा जीव देतात अशी कित्येक उदाहरणे पाहिला मिळतील. ही नीतिमत्ता आपण हाती घेतलेल्या कामात, आपण करत असलेल्या अभ्यासात, आपल्या शेजारच्यांबरोबर राहताना आणि दुसऱ्यां बरोबरच्या व्यवहारात अमलात आणायचा प्रयत्न करायला पाहिजे. एकदा ठरवल्यावर नीतिमत्तेचे ढोंग करून उपयोग नाही. ते म्हणजे स्वतःलाच फसवल्यासारखे झाले. ह्यात काही पुरुषार्थ नाही. आपण ठरवलेल्या नीतीमते प्रमाणे आपण वागलो तर स्वतःत आत्मविश्वास जागृत होईल. आपणाला कणखर बनवेल. प्रलोभनांपासून दूर राहायची शक्ती देईल. नीतिमत्तेला धरून चालणाऱ्याला आपोआपच कठीण प्रसंगांना तोंड देण्यासाठी उत्तरे सापडतात. कठीण प्रसंगात मन शांत राहायला मदत मिळते. मानसिक धैर्य वाढते. समाजात राहायचे म्हणजे प्राथमिक सुचार शिकले पाहिजेत व वापरले पाहिजेत. त्यांनी स्वतःचाच फायदा होतो. दुसऱ्यांना भेटल्यावर त्याचे पहिल्यांदा अभिवादन करायला विसरू नका. त्यांनी एकमेकांत नाते जोडले जाते व दुसरा आपल्याला काय म्हणायचे आहे त्याकडे जास्त चांगल्या भावनेने लक्ष देतो. हसतमुख राहा आणि व्यवहार आटोपल्यावर दुसऱ्याला धन्यवाद द्यायला विसरू नका. नेहमी चेहऱ्यावर स्मित हास्य ठेवण्याने स्वतःला बरे वाटते व एखाद्या घटनेकडे पाहण्याचा आपला दृष्टिकोन सकारात्मक होतो, जोडलेले नाते वाढीस लागते. ह्या सोप्या तीन गोष्टी आचरणात आणल्या आपण तर एकदुसऱ्यात मेळ निर्माण व्हायला वेळ लागणार नाही, एक नाते तयार होईल, सद्भावना वाढीस लागेल व त्या योगे दोघांचा फायदा होईल. वेळेचे महत्त्व काय सांगावे. कोणाला वेळ दिली तर तिचे पालन करणे हे कोणाला शब्द दिल्या इतकेच महत्त्वाचे आहे.



- टोकाच्या आवडी-निवडी टाळणे. छांदिष्टपण टाळणे व स्वतः बद्दलची कीव कमी करणे. स्वतः बद्दलची कीव करणे ही सगळ्यात वाईट गोष्ट आहे. ती कोणत्याही प्रगतीच्या आड येते. कोठचाही नवीन उपक्रम हाती न घेण्यासाठी आपण कारणे शोधत राहतो. घालून दिलेला सरकारी नियम हा स्वतःस कसा नुकसानदायी आहे हे पटवण्याचा प्रयत्न करतो पहिल्यांदा स्वतःला मग दुसऱ्यांना. हा नियम आपल्याला कसा लागू होत नाही ह्यासाठी कारणे शोधतो. त्या नियमाविरुद्ध अर्ज करतो. आपल्या सोयीप्रमाणे आपण नियम वाकवायचा प्रयत्न करतो. एकदाका आपले काम झाले की मग आपण तोच नियम कसा चांगला आहे व लोकांनी नियमाबरहुकूम का वागले पाहिजे ह्याचे ‘पाढे’ म्हणायला सुरुवात करतो. तीच गोष्ट सामाजिक कार्याच्या बाबतीत सुद्धा, किंवा रोजच्या व्यायामाबाबतीत. जेव्हा अशी गोष्ट हाती घ्यायची वेळ येते तेव्हा हजार कारणे आपल्याला सुचतात व दाखवता येतात. मग आपण स्वतःलाच समजवायचा प्रयत्नात असतो की ‘हा खोकला गेला की रोज सकाळी उठून फिरायला जाईन’, किंवा ‘माझे अंग दुखायचे जेव्हा कमी होईल तेव्हा मी पळायला जात जाईन’. अशी कीव जो करतो तो अंग दुखायचे थांबले तरी कधी पळायला जाऊ शकणार नाही कारण तो पर्यंत त्याला न करण्याचे दुसरे काहीतरी कारण सापडलेले असते. त्यापेक्षा सगळे बाजूला ठेवायचे मनात निश्चय करायचा व पळायला जायचे मग बघा चमत्कार, आपले शरीर जादूची कांडी फिरवल्यासारखे वागायला लागते ते. आपल्या जवळ जर रोज लागणाऱ्या गोष्टींच्या बद्दल टोकाच्या आवडी निवडी असतील – खायच्या बाबतीत, साफसफाईबाबत, कपड्यांबाबत, चवीबाबत तर आपल्याला खूप त्रास होईल व होत राहील. छोट्या छोट्या कारणांनी तुमचे मन दुःखी होईल. छोट्या छोट्या गोष्टीत मन गुंतले जाईल व आपण उदास होऊ. जर आपल्या आवडीनिवडी अशा प्रकारच्या टोकाच्या असतील तर येणारे रोजचे ‘कठीण’ प्रसंग आयुष्याची ‘दुःख’ समजून हिरमुसले होऊ. इतके दुःखी होऊ की, आपण मग चालू घटकेचा आनंद उपभोगू शकणार नाही. प्रत्येक गोष्टीत व प्रत्येक माणसात उगाचच खोट काढत बसायची सवय लागेल, कोणालाही समजून घेता येणार नाही, कोणाशीही नाते जोडता येणार नाही व माणसे जोडली जाणार नाहीत. जितक्या जास्ती आवडीनिवडी व जितका जास्त छांदिष्टपणा तितके आपले मित्र मंडळी कमी होत जातील व आपण एकटे पडू. एकटेपणा माणसाला दुःखी करतो. त्या उदास होण्याने पुढे आपले मनोस्वास्थ्य भिघडते. आयुष्य आनंदाने जगायचे असेल तर एक कान मंत्र लक्षात ठेवायचा – टोकाच्या आवडीनिवडी सोडून द्याव्या. लहानपणा पासून मुलांना टोकाची आवडनावड कशी घातक आहे ते त्यांना समजवले पाहिजे.



- दूरदर्शी बनायचा प्रयत्न करा व स्वतःचे विचार उत्तम, उदात्त व उत्तुंग बनवणे. दुसऱ्यांच्या चांगल्या संस्कारांची पुनरावृत्ती करण्यात काही गैर नाही. शत्रूच्याही चांगल्या गोष्टी आपण आत्मसात केल्या पाहिजेत. आपल्या धर्मात सांगितलेच आहे की रोज सहा गुरू करावेत म्हणजे रोज दुसऱ्यांच्या कडून सहा चांगल्या गोष्टी शिकाव्यात त्यांनी आपली प्रतिभा उत्तुंग होते. इंग्रजांनी एकशेवीस वर्षापूर्वी व्हिक्टोराया टर्मीनस म्हणजे आताचा छत्रपती शिवाजी टर्मीनस बांधला. त्या वेळेला वीस गाड्या व हजार बाराशे प्रवासी त्याचा वापर करीत होती. पण तो टर्मीनस त्यांनी इतका भव्य बांधला होता त्यावेळेला, की आज तीन हजार गाड्या व तीस लाखापेक्षा जास्त प्रवासी तो वापरू शकतात. ह्याला म्हणतात दूरदृष्टी ठेवून केलेली आखणी. अशी दूरदृष्टी व अशी आखणी आपण आत्मसात केली पाहिजे व लहान मुलांना पण अश्या दूरदृष्टीची सवय लावली पाहिजे. आपण कोणचाही कामाचा आराखडा तयार करताना अशी दूरदृष्टी बाळगली पाहिजे. आपली पिढी जरी चाळीस, पन्नास वर्षे त्याचा उपयोग करणार असली तरी पण पुढे येणाऱ्या दहा पिढ्यांचा आपण विचार केला पाहिजे व तशी आखणी केली गेली पाहिजे. त्याच दृष्टिकोनातून आपली बांधकामे, रस्ते, पुल, खेळाची मैदानं इत्यादी आखले गेले पाहिजेत. जरी दुर्दैवाने आपल्या हातात अशी आखणी किंवा तिचा कार्यान्वय नसला तरी मनात नेहमी आपल्या राष्ट्राबद्दल चांगले उत्तुंग असे विचार आणावेत. अश्या राष्ट्राविषयीच्या उत्तुंग विचारांची सवय लावण्याने आपल्या स्वतःच्या दृष्टीमध्ये पुष्कळ फरक पडेल. मग आपण छोट्याछोट्या गोष्टीतला हेकेखोरपणा सोडून देऊ, आपोआप आपली दृष्टी विशाल बनेल, व रोजच्या जीवनातल्या अडचणींना सामोरे जाताना दुःख होणार नाही.



- आपल्या धर्मातल्या चांगल्या नियमांचे पालन काटेकोरपणे करणे. आपले धर्मनिर्देश, आपली धर्म शास्त्रे, घालून दिलेली धर्म सूत्रे ही आपल्या पूर्वजाने त्यांच्या अनुभवातून आनंदाने आयुष्य जगण्याच्या दृष्टीने दिलेली समाजाला एक दिशा आहे. ह्या नियमांचे पालन केल्याने आपल्याला आपल्या आत्म्याची प्रगती होण्यास मदत होते. आपली चित्तशुद्धी होते, सचेतन बुद्धी वाढीस लागते. धर्म निर्देश, शास्त्रे, सूत्रे, व्रत, वैकल्ये ही सगळी स्वतःचे मन व आजूबाजूचे वातावरण प्रसन्न बनवण्याच्या हेतूने तयार केली होती व तशी बंधने घातली गेली होती. सामाजिक सौहार्द्रता व समरसता टिकवून ठेवण्याच्या दृष्टिकोनातून तयार केली गेली होती. त्याला देश, काल पात्राच्या मर्यादा होत्या व अजूनही आहेत. त्या मुळेच प्रत्येकाने हल्लीच्या काळी ही सूत्रे विचार करून अमलात आणली पाहिजेत. आजच्या देशाच्या गरजा, कालाच्या मर्यादा व पात्रता ह्याचा विचार करून प्रसंगी त्या सूत्रात यथार्थ बदल करून त्या त्या सूत्रांचा, व्रतांचा व धर्मनिर्देशाचे पालन केले पाहिजे. सतीची प्रथा एकेकाळी चालू होती आता ती कालबाह्य झाली व आपण ती टाकून दिली. तीच गोष्ट बाकीच्या चालीरुढींबाबत लागू आहे. ह्याचा विचार करून आपल्या धर्माच्या चौकटीत वागले तर आपल्याला मानसिक सुरक्षितता लाभेल. त्याच बरोबर बाकीच्या धर्मातल्या चांगल्या गोष्टी अंगिकारल्या पाहिजेत. आपल्या धर्मात सांगितल्या प्रमाणे जो वागतो त्याला कठीण परिस्थितीत मार्ग काढायला शक्ती व बुद्धी मिळते, कारण आपला धर्म, सामान्य माणसाच्या जीवनात येणाऱ्या सगळ्या संभ्रमांवर तोडगा देत असतो. आपल्या धर्मात, आपल्या समोर ठाकणाऱ्या सगळ्या द्विधा मनस्थितींवर उहापोह करून ठेवलेला आहे. आपल्या आयुष्याच्या मार्गावरून आपण जेव्हा घसरायला लागतो तेव्हा धर्म आपली मदत करतो, आपले रक्षण करतो. म्हणूनच आपल्या धर्मावर विश्वास ठेवा. आपली श्रद्धा असू द्यावी त्यावर पण अंधश्रद्धा टाळावी.



ही दहा सूत्रे व्रता सारखी जो आचरण करेल तो राष्ट्रव्रती. देश, काल, पात्राच्या परिसीमेत आजच्या हिंदू माणसाला जर हिंदुत्वाचा पुरस्कार करायचा असेल तर तो वर्णन केलेल्या दहा सूत्रांप्रमाणे वागून करता येईल. ह्यालाच राष्ट्रव्रत असे नाव आपण देऊ. ह्यालाच खऱ्या हिंदुत्वाचे पालन करणे असे होते. आता कोणी म्हणेल की मी ही दहाच्या दहा सूत्रे काही नेहमी पाळत नाही पण कधी कधी, थोडी थोडी पाळली जातात. कारण असे पाळणे म्हणजे आपल्याला सुलभ जे ते स्वीकारणे व बाकीचे सोडून देणे होते. व्रत हे एकदा घेतले की थोडे करू, मग करू, आपल्या सोयी प्रमाणे करू असे नसते. घ्यायचे तर पूर्णपणे पाळायचे. आपणच आपल्याला दिलेल्या शब्दासारखे व्रत असते. आपण आपल्याला दिलेला शब्द जर पाळणार नसू तर द्यायचाच का? ह्यात कसला पुरुषार्थ? म्हणून अर्धा राष्ट्रव्रती किंवा सोयीने राष्ट्रव्रती नको. अशा राष्ट्रव्रतींचा राष्ट्राला काही उपयोग नाही. राष्ट्रव्रती म्हणजे ही सर्व दहा सूत्रे नेहमी पाळणारा.



शिवाजीने ही जाणीव त्याच्या स्वतःच्या उदाहरणाने करून दिली व एक साम्राज्य निर्माण झाले. ही जाणीव संपली व आपण इग्रजांकडून पराभूत झालो. आपला आत्मविश्वास आपल्या हिंदू मनाच्या अभिमानाबरोबरच संपला. देशासाठी, आपोआप स्फूर्ती एक दुवा होता देणारा तोच संपला. संकटाला तोंड देण्याला, कठीण काम करण्यास जी स्फूर्ती लागते ती स्फूर्ती देणारी गुटीकाच नसेल तर माणसाचे हातपाय लटपटायला लागतात. इंग्रजांनी हे ओळखले व पहिल्यांदा हिंदू धर्माबद्दलचा अभिमानच संपुष्टात आणला. इतका की आजची पिढी हिंदू हे नाव घ्यायलाही लाजू लागली आहे. जो मग हिंदू धर्माचा नुसता उच्चार करता झाला त्याला जातीय म्हणून आपली पिढी स्वतःची सुटका करून घ्यायला लागली आहे. आपल्याला आपल्या शक्तीची परत जाणीव करून घ्यायची वेळ

आली आहे.


(क्रमशः)







 

Monday, September 13, 2010

हनुमानाला मिळालेला शाप व त्यावर उतारा – भाग २





माणसाचा स्वभाव हा जात्याच ‘पोझेसीव’ असतो. म्हणजे, ‘हे माझे’, ‘हे मी मिळवले आहे, ‘माझी गोष्ट अशी असावी’, ‘मी मग असे करीन’ – अशी वाक्ये आपण नेहमी ऐकतो. माणूस नेहमी मी, माझे अशा तऱ्हेचे मालकी हक्क दाखवणारे शब्द वापरतो व आपल्या वाटणाऱ्या गोष्टींना तो शेवट पर्यंत बिलगून राहतो. पण सध्या त्याला जणू हिंदू विचारसरणीचा काही कारणाने विसर पडत चालला आहे. ही जी महान संस्कृती म्हणजेच विचारसरणी त्याला लाभली आहे ती त्याची स्वतःची आहे ह्याची जाणीव भारतात राहणाऱ्या हिंदू मनाला करून दिली पाहिजे. ही संस्कृती त्याच्या पूर्वजांनी स्वतः संपादन केली आहे, ही संस्कृती भारतीयांचे आयुष्य सुकर करणारी व प्रेरणादायी विचारसरणी आहे. ह्याच विचारसरणीने आज ह्या देशाला इतर देशांपेक्षा वेगळे केले आहे. ह्याच विचारसरणीने, सगळ्या भारतीयांना विचार बंधांनी बांधलेले आहे. ह्या विचारसरणीत एवढी शक्ती आहे की तिचा जर अवलंब केला तर, लोकांचे कल्याण होईल ह्याचा प्रत्यय आज हजारो वर्षे आपल्याला येत आलेला आहे.



आज भारतात अनेक वेगवेगळे रीतिरिवाज आहेत – उत्तरे कडून दक्षिणे पर्यंत व पुर्वे कडून पश्चिमे पर्यंत, पण तरीसुद्धा प्रत्येक हिंदूमनाला माहीत असते की आपण वेगळे नाहीत. कारण मनाच्या कोपऱ्यात वा अंतर्मनात दडलेले असते की आपली विचारसरणी म्हणजेच धर्म एक आहे, व हा एवढा एक व एकच दुवा पुरा आहे लोकांची मने बांधून ठेवायला. पाहा ही कल्पना नुसती मनाच्या कोपऱ्यात असल्यानेच केवढे कार्य केले आहे, त्याचीच जर प्रत्येकाला जाणीव झाली तर त्यातूनच केवढी मोठी सांघिक शक्ती निर्माण होईल. हीच शक्ती प्रेरणा देते की आम्ही एक आहोत. हा देश आमचा आहे. ही विचारसरणी टिकवण्यास व प्रगल्भ करण्यास आम्ही कटिबद्ध आहोत. आम्हाला आमच्या विचारसरणीचा म्हणजेच हिंदुत्वाचा अभिमान आहे. हे आमचे आहे. आमच्या देशाला काही अपयश आले तर नामुष्की आमची स्वतःची होणार आहे. देश यशस्वी झाला तर यश आमचे आहे. आमचा भारत बलाढ्य झाला पाहिजे, कारण आमची विचारसरणी, आमची संस्कृती, आमची इच्छा प्रबळ आहे. ही विचारसरणी हजारो वर्षांच्या परंपरेतून तावून सुलाखून निघालेली आहे. विचारसरणी पक्की आहे, खोटी आमच्या कडूनंच आहे. पण हे सगळे आपल्या विचार धारणेवर विश्वास नसला तर मुळीच होणार नाही. म्हणूनच प्रत्येक हिंदू मनाला आपण हिंदू आहोत ह्याचा अभिमान पाहिजे हे महत्त्वाचे व तो योग्य तऱ्हेने प्रगट करता आला पाहिजे हे अजून महत्त्वाचे. हिंदू धर्माचा अभिमान बाळगणे व तो योग्य तऱ्हेने प्रगट जर करायचा तर आपल्याला खालील सूत्र अमलात आणावी लागतील. ती सूत्र अशी आहेत.



- आपल्या व आपल्या भोवतालच्या लहान मुलांना योग्य वळण लावणे व जागृत करणे, राष्ट्रव्रती बनवणे.

- अहंभाव कमी करणे.

- राष्ट्र सुधार कार्यात नेहमी अग्रेसर राहणे.

- लाचलुचपत व वित्तीय घोटाळ्यांपासून स्वतः दूर राहणे व दुसऱ्याला परावृत्त करणे.

- आपल्यातले कला, नैपुण्य सतत वाढवणे व छंद जोपासणे. शरीराला व्यायामाची सवय ठेवणे.

- कामाच्या चांगल्या सवयी लावून घेणे. तसेच कोणच्या ही कामाची व काम करणाऱ्यांची उपेक्षा टाळणे.

- नीतिमत्ता व चांगल्या आचरणांचा वापर सतत करणे.

- टोकाच्या आवडी-निवडी टाळणे. छांदिष्टपण टाळणे व स्वतः बद्दलची कीव कमी करणे.

- दूरदर्शी बनायचा प्रयत्न करणे व स्वतःचे विचार उत्तम, उदात्त व उत्तुंग बनवणे.

- आपल्या धर्मातल्या चांगल्या नियमांचे पालन काटेकोरपणे करणे.



ही सूत्र जो अमलात आणतो तो हिंदू हा राष्ट्रव्रती असतो. ही सूत्रे आपल्या हिंदुधर्मात वेळोवेळी व वेगवेगळ्या संतांनी, स्मृती, श्रुतींमधून निर्देशांच्या रूपाने आधीच अस्तित्वात आहेत. येथे फक्त देश काल पात्राच्या मर्यादेत राहून एकत्र केली आहेत. हेच हिंदुत्व, हेच राष्ट्रव्रत. राष्ट्रव्रताच्या दहा सूत्रांचे आकलन होण्या करता ती सूत्र काय आहेत ती पाहूया.



- आपल्या व आपल्या भोवतालच्या लहान मुलांना योग्य वळण लावणे व जागृत करणे, राष्ट्रव्रती बनवणे. हे प्रत्येक हिंदुत्ववाद्याचे म्हणजेच राष्ट्रव्रत्याचे कर्तव्य असले पाहिजे. आपल्या राष्ट्राला अग्रेसर बनवणारी अशी लहान मुलेच मशाली ठरणार आहेत. त्यांना हिंदू असण्याची कल्पना व देशाला प्रगतिपथावर नेण्यासाठी लागणारी विचारांची योग्य सामुग्री त्यांच्या बालपणीच बालकडू म्हणून द्यायला हवी. हे साध्य करण्यासाठी काही रूपरेषा दिल्या आहेत –



• लहान मुलांना कामाचे महत्त्व शिकवावे. कोणचेही काम खालच्या दर्जाचे नसते हे शिकवावे. काम करणाऱ्यांची उपेक्षा करणे घातक असते हे त्यांना सांगितले पाहिजे. ज्यांना काम मिळते ते खरोखरीच नशीबवान आहेत हे त्यांच्या मनात सतत ठसवले गेले पाहिजे.

• लहान मुलांमध्ये स्वच्छतेची जाणीव जागवा. स्वतःची स्वच्छात व सार्वजनिक स्वच्छतेचे महत्त्व रुजवा. सार्वजनिक स्थळे घाण करणे म्हणजे अतिशय नीचतेचे वागणे आहे हे पटवा.

• गणपतीच्या दिवसात बाकीच्या न विरघळणाऱ्या मूर्तींपेक्षा मातीच्या मूर्ती स्थापनेचा फायदा शिकवा. मिरवणूक शिस्तबद्ध का असावी ह्याचे बाळकडू द्या.

• वाहनांचे योग्य नियम शिकवा व ते पाळायला शिकवा.

• मुलांना रांगेत उभे राहण्याचे महत्त्व सांगा. आपल्या देशाचे नियम पाळायची सवय लावा. नियम पाळणे वा न पाळणे हे कोणी बघताय वा बघत नाही ह्यावर अवलंबून असायला नको. नियमांविरुद्ध अर्ज करणे व नियम का पाळला नाही त्याला कारणे देणे आपल्यात भिनले आहे ते थांबवायची गरज आहे. लहानांना हे पटवले पाहिजे की नियम न पाळणे ह्यात काही शहाणपण नाही. माणसाचे थोरपण तेव्हाच कळते जेव्हा तो नियम पाळून यशस्वी होतो.

• लहानांना व्यायामाचे महत्त्व शिकवा. सूर्यनमस्कार शिकवा. नीटनेटकेपण अंगी बाणायला शिकवा. कोणचीही गोष्ट चांगल्या तऱ्हेने सादर करायची कला आत्मसात करायची सवय लावा.

• आपल्या देशाच्या मालमत्तेचे रक्षण करायची सवय लावा. विरोध जरी प्रदर्शित करायचा झाला तरी वाहने जाळून व कोणच्याही प्रकारची नासधूस करून प्रदर्शित करता कामा नये ह्याची शिकवण लहानपणापासून द्या.

• थुंकायची सवय चांगली नाही हे मनात बिंबवा.

• छोट्या छोट्या गोष्टीत आनंद घ्यायला शिकवा. टोकाच्या आवडी निवडी सोडायला शिकवा. त्याने त्यांचे पुढचे आयुष्य आनंदी व प्रसन्न होण्यास मदत होईल.

• सकाळी लवकर उठण्याचे महत्त्व शिकवा. जो सकाळी लवकर उठतो त्याला दुसऱ्यांपेक्षा जास्त वेळ मिळतो हे ठसवा.

• लहान मुलांमध्ये मिसळा. त्यांच्या बरोबर संध्याकाळी खेळ खेळा. जर लहान वयात मुलांना नुसते मोकळे सोडले तर मुलं वाईट सवयी पटकन धरतात. नाहीतर गणकयंत्रावर लहानपणीच विविध हानिकारक खेळ खेळायचा वाईट नाद मुलांना लागतो. त्यामुळे त्यांची मनोवृत्ती विकृत बनू शकते वा शारीरिक प्रगती खुंटते. जर का आसपास खेळायचे मैदान नसेल तर त्यांच्याकडून पळायचा व्यायाम करवून घ्या. सूर्यनमस्काराचे महत्त्व पटवुन द्या व त्यांच्या कडून सूर्यनमस्कार घालून घ्या.

• लहान मुलांमध्ये कसे मिसळायचे व त्यांना जागृत कसे करायचे ह्याचे थोडक्यात वर्णन करत आहे.

o साधारणपणे दररोज १ तास लहानांमध्ये घालवायचा प्रयत्न करावा. लहान मुलांबरोबर खेळून आपणही आनंदी व्हाल. आपल्या आवडी नुसार व वेळेच्या उपलब्धते नुसार वेळापत्रक करावे. पण जे ठरवाल त्यात नियमितता असली पाहिजे.

o पहिला अर्धा तास व्हॉली बॉल, फुटा बॉल सारखे मैदानी खेळ असावेत. ह्या खेळांनी एकमेकांमधले सामंजस्य वाढते, मुलांची शारीरिक प्रगती होते आणि मुलांना दमायला होते. लहान मुलांनी खेळ खेळून दमायलाच पाहिजे. पुढची १५ मिनिटे, त्यांना एखादी गोष्ट सांगा. ही गोष्ट अशी निवडा की ज्या पासून जीवनाबद्दल चांगले धडे शिकायला मिळतील. ती गोष्ट, पूर्वीच्या आपल्या भारतवर्षाच्या उज्ज्वल काळातली असू शकते, आपल्या इतिहासातल्या झालेल्या चुका असू शकतात, आपल्या स्वातंत्र्य लढ्या बद्दलच्या गोष्टी असू शकतात, किंवा एखादी आपल्या स्वातंत्र्योत्तर काळातील भारत पाक लढ्यातली गोष्ट असू शकते. एखादी थोर लेखकाने लिहिलेली गोष्टही असू शकते.

o पुढची १५ मिनिटे मुलांना हल्लीच्या ज्वलंत प्रश्नांबद्दलची माहिती करून द्यावी. त्यांना त्याचा विचार करून त्या प्रश्नांवर उत्तरे शोधायची सवय लावावी. लोकांपुढे बोलायची सवय लावावी. सभे पुढे बोलायचे त्यांचे धैर्य वाढवावे.

o हा एक तास आपण जेवढा नीट आखाल तेवढा त्याचा फायदा मुलांच्यात योग्य जागृती होण्यात होईल. मुलांमध्ये आपला मेळ बरोबर बसला पाहिजे तरच मुले तुम्हाला मित्र समजून, किंवा तुमचा आदर करून चांगल्या सवयी उचलतील. हे करताना आपल्याला स्वतःचा अहंभाव जरा बाजूला ठेवावा लागेल. मुलांना शिकवायची मनापासून इच्छा व्हायला पाहिजे. कोठे मुले चुकताना दिसली तर, ‘मला काय करायचे त्यांचे पालक बघून घेतील’ ही भावना सोडून देऊन मुलांची चूक दुरुस्त करायचा प्रयत्न करावा लागेल. मुलांना चूक समजावून द्यावी लागेल व पालकांनीही उगाचच मुलांची बाजू घेण्याचे टाळले पाहिजे. हातून झालेल्या चुकांचा मुलांना पश्चात्ताप होणे हे चांगले लक्षण आहे ते जोपासले पाहिजे. ज्याला पश्चात्ताप होतो तो चुका सुधारू शकतो.



- अहंभाव कमी करणे. बऱ्याच वेळेला आपला अहंभाव कृती करण्याच्या आड येतो. आपल्यातल्या अहंभावामुळे कृती करावीशी वाटून सुद्धा गोंधळ उडण्या सारखे भरपूर प्रश्न आपल्या समोर उभे ठाकतात. कधी वाटते – "माझा दर्जा, माझी ‘पोझिशन’ पाहून मी का म्हणून असले काम करू"? कधी मनात येते, "मी कशाला त्या मुलाला शिकवू किंवा त्याच्या चुका काढू? कारण, तो मुलगा ज्या घरातला आहे त्याच्याशी आपले फार काही जिव्हाळ्याचे संबंध नाहीत". कधी कोणी आपल्या राष्ट्रासाठी छान कल्पना पुढे ठेवली तर "मी मदत तर सोडाच पण साधा पाठिंबा पण देणार नाही. बाजूला होऊन गंमत बघेन". फारच झाले तर, "मला जर श्रेय मिळणार असेल तर मग विचार करीन". आपण जेव्हा आपल्याकडे कामकरणाऱ्यांच्या मुलांना शिकवत असू, किंवा एखाद्या दारिद्र्यरेषेखालच्या घरातल्या मुलांना शिकवत असू तेव्हातर प्रामुख्याने आपल्या अहंभावावर नियंत्रण ठेवायला शिकले पाहिजे.



- राष्ट्र सुधार कार्यात नेहमी अग्रेसर राहणे. राष्ट्र जोपर्यंत समृद्ध होत नाही तो पर्यंत स्वतःचा व स्वतःच्या कुटुंबाच्या सातत्याने विकास होणार नाही. हे ज्याला पटले तो आपोआपच राष्ट्र सुधार कार्यात अग्रेसर राहील. जेव्हा आपले राष्ट्र निकोप, सुरक्षित व संघटित होईल तेव्हाच आपण स्वतःचा विकास खऱ्या अर्थाने करू शकू. आपल्या धर्मा मध्ये गरजूंची मदत नेहमीच प्रतिपादीली आहे एवढेच नाही तर शास्त्रांमध्ये तीकशी करावी ह्यावर मार्मिक विवेचन आढळते. शास्त्रे सांगतात, आपल्या मिळकतीतील दहा टक्के आपण गरजूंना द्यावेत, दहा टक्के आपल्या वृद्ध पालकांवर व थोरांवर खर्ची घालावी, दहा टक्के भविष्यासाठी साठवून ठेवावी आणि बाकी उरलेली स्वतःवर व परिवाराच्या कल्याणार्थ खर्ची घालावी. ही काही काळ्या दगडावरची रेघ समजायची गरज नाही. हा एक घालून दिलेला पायंडा आहे. कोणाला गरजेनुसार, इच्छेनुसार, आपल्या शक्तीनुसार, आपल्या आत्म्याच्या प्रगल्भतेच्या स्तरानुसार, आपल्या आवडीनुसार त्या टक्केवारीत कमी जास्त बदल करायचा असेल तर त्यात काही बिघडत नाही, तसा तो प्रत्येकाने करावा. पण समाजासाठी असलेली आपली जबाबदारी ओळखावी एवढे समजले व त्याप्रमाणे वागले म्हणजे शास्त्रपालन झाले असे समजावे. स्वतःला असे करण्यात किती समाधान मिळेल ते बघा. स्वतःचा स्वाभिमान वाढीस लागतो. आत्मविश्वास वाढतो.



राष्ट्र सुधार कार्यात अग्रेसर व्हायचे तर काही सोप्या सहजच करता येण्या सारख्या गोष्टी आहेत त्या देतो.



- आपण एखाद्या गरजू विद्यार्थ्याला मदत करू शकता.

- जवळच्या बिनसरकारी संघटनेत काम करू शकता.

- आपण जर वृद्ध असाल तर आजूबाजूचा लहान मुलामुलींना गोष्टी सांगून किंवा गोष्टी सांगायला लावून सभाधीट बनवू शकता. आपला पण वेळ चांगला जाईल व लहानांना पण जाता जाता वळण लागेल.

- आपण जर गृहिणी असाल तर फावल्या वेळेत आपल्याला येणारी कोठलीतरी कला लहानांना शिकवता येईल. कला, गोष्टी, संगीत व गप्पागोष्टींतून सुद्धा समाजोपयोगी चांगले गुण शिकले, शिकवले जाऊ शकतात.

- तुम्ही जर वैद्य किंवा डॉक्टर असाल तर जवळच्या गरजू लोकांना सामाजिक स्वास्थ्या बद्दल प्रबोधन करू शकाल व औषधेही देऊ शकाल.

- किती लिहू? तुम्ही आपण आपल्या कुवती प्रमाणे स्वतःच ठरवून रामाच्या खारुटली प्रमाणे आपला वाटा उचलू शकता. थोडक्यात, आयुष्यात एकातरी गरजू मुलासाठी देवमाणूस व्हायचा प्रयत्न करा व बघा किती आंतरिक समाधान प्राप्त होते ते.



ज्यांना एवढेही जमणार नसेल त्याने बाकीच्यांनी हाती घेतलेल्या कामात अडथळे न आणता त्यांना मनापासून निदान चांगले आशीर्वाद तरी द्यावेत. काही गोष्टी ज्या सहज आपल्या हातून होऊ शकतात त्या अशा.



- आपल्याला आवडले असेल किंवा नसेल पण आपले राष्ट्र वेगवेगळ्या भाषिक प्रांतात (राज्यात) विभागले गेले आहे. आपल्या राष्ट्राने ह्या गोष्टीचा स्वीकार केला आहे. आपले राष्ट्र आपल्या राज्यांपेक्षा श्रेष्ठ असल्या कारणाने आंतरराज्य सीमेवरून भांडणे उकरून काढता कामा नयेत व असलेल्या मतभेदांना प्रोत्साहन देता कामा नयेत. कोठच्याही अशा मोहिमेला बळी पडू नका ज्याने राज्या राज्यां मध्ये कलह निर्माण होईल. आपले बळ, आपली ऊर्मी, आपली ताकद, आपला उत्साह, आपली शक्ती, आपला जोर, आपला जोष व आपली बुद्धी नेहमी आपल्या राष्ट्राच्या सीमा सुरक्षित कशा राहतील ह्यात लागल्या पाहिजेत. आपल्या सीमेला धरून असणाऱ्या प्रश्नांशी आपण नेहमी जागरूक असले पाहिजे. कोणत्या सीमा अजून निश्चित नाहीत, कोणच्या सीमेबाबत कोणच्या राष्ट्रांबरोबर वाद आहेत, घुसखोर कोठून होत आहे, बांगलादेशी विस्थापितांचा लोंढा अजून का येत आहे व आपला देश तो थांबवण्यासाठी काय करत आहे इत्यादी बाबींवर आपले लक्ष वेधलेले असले पाहिजे.

- आपल्या राष्ट्राची संपत्ती व नैसर्गिक साठे ह्याच्या सुरक्षिततेच्या बाबतीत आपण नेहमी सतर्क असले पाहिजे. मुलांना व वाटचुकलेल्या तरुणांना राष्ट्रीय संपत्तीच्यानाषापासून नेहमी परावृत्त केले पाहिजे. राष्ट्रीय संपत्तीला हानी पोहचेल अशा कोठच्याही मोहिमेला आपला पाठिंबा असता कामा नये. विरोध दर्शवायच्या सुद्धा सुसंस्कृत पद्धती आहेत त्याचा वापर करावा. कोणत्याही कायद्या विरुद्ध किंवा सरकारी धोरणाचा विरोध करायचा असेल तर राष्ट्रीय संपत्तीला हानी न पोहचवता करा.

- मंदिर, मस्जिद इत्यादी धर्मस्थळे दळणवळण केंद्रांवर व रस्त्यांमध्ये बांधायचा कोणताही विचार असेल तर किंवा बांधली जात असली तर, अशा कोणत्याही मोहिमेला प्रोत्साहन वा पाठिंबा देऊ नये.

- लोकसंख्या वाढीमुळे उद्भवणारे प्रश्न अशिक्षित लोकांना समजावून सांगा. संख्ये पेक्षा कस का चांगला ह्याचे महत्त्व समजवावे.

- आपल्या राष्ट्राबद्दल चांगले विचार मनात नेहमी आणावे, तसेच आपल्या परिवाराबद्दल मनात चांगले विचार आणावे, आपल्या समाजाबद्दल मनात चांगले विचार आणावे. प्रार्थनेचा खूप फायदा होतो. त्याने मन निर्मळ, आनंदी राहते व आजूबाजूला चांगले वातावरण निर्माण होण्यास मदत होते हे सर्वश्रुतच आहे. देशासाठी चांगल्या मनाने केलेली प्रार्थना उपायकारक ठरते.

- मतदान हे आपले सगळ्यात मोठे कर्तव्य आहे व लोकशाही टिकवण्याचे मुख्य साधन आहे. ते प्रत्येकाने आपला धर्म आहे अस समजून पाळले पाहिजे.



(क्रमशः)