Thursday, July 28, 2011

सुरवातीचे दिवस – भाग २





………….. मला कधी एकदा रूम मध्ये जाऊन झोपतो असे झाले होते. वेळापत्रका प्रमाणे आता एकदम दुपारी ४ वाजता गेम्स पिरियड होता.



मला कधी एकदा रूम मध्ये जाऊन झोपतो असे झाले होते. वेळापत्रका प्रमाणे आता एकदम दुपारी ४ वाजता गेम्स पिरियड होता. मी जेवण पटकन संपवून माझ्या खोलीमध्ये पोहोचतो व कपडे बदलून आता पलंगावर आडवे होणार तेवढ्यात मधल्या अंगणात जिसी परितोष शहाने अनाऊन्स्मेंट केलेली मी ऎकली.



अटेन्शन अटेन्शन अटेन्शन 14 प्लटून. ऑल फर्स्ट टर्मर्स टु फॉलइन, इन द स्क्वेअर, इमीडिएटली इन गेम्स रिग. अटेन्शन ….. ……………स्क्वेअर म्हणजे मधले अंगण.



झाले... मला समजले, की आम्हाला सीनियर्सने बोलावले आहे. पटापट आम्ही सगळेजण गेम्स ड्रेस घालून मधल्या अंगणात फॉलइन झालो. संख्या मोजली गेली. सीनियरला संख्येचा रिपोर्ट द्यायचा होता पण आमच्या ४० जणांमध्ये दोन जिसी कमी आढळल्या मुळे जिसी अमित वर्मा बुचकळ्यांत पडला. आमच्या टर्मचा ह्या आठवड्याचा संख्या देणारा जिसी अमित वर्मा होता. रिपोर्ट न देता, अमित गैरहजर जिसींची वाट बघत थांबला पण आमचा सीनियर, कॉर्पोरल बैन्सलाला मुळीच दम धरवत नव्हता.



यु ब्लडी क्लॉट गिव द रिपोर्ट एज इट इज. बैन्सला अमित वर्मावर खेकसला. तसा जिसी अमित वर्माने पटकन रिपोर्ट दिला.



परेड सावधान. तसे आम्ही लागलीच ताठ उभे राहून सावधान झालो. अमित वर्मा स्वतः पळत जाऊन कॉर्पोरल बैन्सला समोर उभा झाला. सावधान केले व मोठ्याने रिपोर्ट दिला.





गुड अफटर्नून सर, 38 जिसीज प्रेझेंट 2 जिसीज अब्सेंट फॉर द परेड. सर. तेवढ्यात जिसी सुब्रमण्यम आणि जिसी अशोक पांडे लडखडत आले. जिसी सुब्रमण्यमला आम्ही सुब्बू म्हणायचो. सुब्बूची चाल विचित्र होती. तो नेहमी डुलत डुलत चालायचा. हा डुलतं चालणारा सुब्बू जेव्हा पळायचा म्हणजे आयएमएच्या भाषेत ‘ऑन डबल्स’ मध्ये यायचा तेव्हा अगदी सोंग दिसायचा. अशा प्रत्येक फॉलइनला कोणी एक नेहमी उशिरा यायचा. फॉलइनला लवकर येणारे नेहमीच लवकर येतात व जे उशिरा येतात ते नेहमीच उशिरा येतात. काही लोकांची खुबी असते ऎनवेळेवर पोहोचायची व काही लोकं किमान पंधरा मिनिटे तरी आधी येऊन उभी राहायची.



यु क्लाऊन्स व्हाय आर यु लेट. स्टार्ट रोलिंग फ्रॉम देअर इटसेल्फ अॅन्ड जॉईन द फॉलइन. सुब्बू व पांडेला उद्देशून कोर्पोरल बैन्सला खेकसला. माझ्या सारख्यांना बरे वाटले मनातून. आम्ही मरत लवकर यायचे मग उशिरा येणाऱ्यांना काही प्रसाद नको का.



नाव लिसन. यु शुड बी एबल टू पुट युअर रिग इन 2 मिनीटस्. डॅटस् द रिझन वि हॅव कॉल्ड यु.....



झाले काय होते, आमची पिटी परेड झाल्यावर कॅप्टन गिलनी आमच्या सीनियर्सना प्री मस्टर निट केले नव्हते म्हणून झापले होते. सुब्बू आणि पांडे यांना कपडे बदलायला उशीर लागला, व फॉलइनला उशीर झाला हे कारण ऎतेच मिळाले होते आमच्या सीनियर्सना. मग काय विचारता लागलीच कॉर्पोरल बैन्सलाने पट्टी परेडचा हुकूम सोडला. आम्हाला गणवेश व पोशाख निट, वेळेत व बरोबर कसा घालायचा हे शिकवण्यासाठी ही पट्टी परेड. आमची पट्टी परेड पुढे दोन तास चालली. पट्टी परेड म्हणजे पटापट वेगवेगळे पोषाख बदलायचे. प्रत्येक पोषाख बदलण्यासाठी दोन मिनिटे मिळायची. मग सगळे पोषाख व गणवेश त्या दोन तासात दोन दोन मिनटात बदलले गेले.



त्या दिवशीचे दृश्य पाहण्यासारखे होते. कोणी रोलिंग, क्रॉलिंग करत आहे, तर कोणी मुर्गा बनले आहे, कोणी जिसी स्वतःची सायकल गळ्यात अडकवून उभा आहे, तर अजून कोणी फायरमॅन्स लिफ्ट सारखे दुसऱ्याला पाठीवर घेऊन पळते आहे. मजा अशी की प्रत्येकाला दुसऱ्याला झालेली शिक्षा सोपी वाटत होती व आपल्याला ती मिळायला पाहिजे होती अशी हुरहूर प्रत्येक जिसीच्या मनाला लागून राहिलेली होती. कॉर्पोरल बैन्सलाने बरोबर साडेतिनाला पट्टी परेड संपवली. चहा पिऊन गेम्स परेडला जाण्यासाठी लागतो तेवढाच वेळ दिला होता त्या महाभागाने आम्हाला.



आम्ही गेम्स ड्रेस घालून परेड ग्राउंड वर गेलो. गेम्स परेड मध्ये, कॅप्टन गिलने प्रत्येक जिसी, कोणकोणत्या खेळांमध्ये प्रवीण आहे ते जाणून घेतले. सैन्यात खेळाला खूप महत्त्व देण्यात आले आहे. दररोज, खेळाच्या रूपाने व्यायाम झाला तर आपले शरीर निकोप राहते व मनाचे संतुलन बिघडत नाही हे आयएमए मध्ये सुरवाती पासूनच बिंबवले जाते. सैनिकांबरोबर एक प्रकारचे सकारात्मक नाते जमवायला, खेळ हे अत्यंत प्रभावी प्रशासनाचे साधन आहे ही शिकवण पायी पायी आयएमएत दिली जाते. खेळताना सैनिक किंवा सैन्यातले जवान सेनाअधिकाऱ्याच्या खांद्याला खांदा लावून बरोबरीने खेळतात. तसेच युद्धामध्ये सैन्यातले जवान सेनाअधिकाऱ्याच्या खांद्याला खांदा लावून बरोबरीने लढतात. युद्धा मध्ये एकदुसऱ्याबरोबरचा तालमेळ खूप महत्त्वाचा ठरतो. एकमेकात तालमेळ जागृत होण्यास सामूहिक खेळाचा उपयोग होतो. म्हणूनच खेळ येणे व त्यात प्रवीण असणे ही आयएमए मध्ये एक ‘ऑफिसर लाइक क्वालिटी’ समजली जाते. ह्या ‘ऑफिसर लाइक क्वालिटीला’ थोडक्यात ओएलक्यू असे म्हणतात. ओएलक्यू हा शब्द आयएमएत आल्यापासूनच सारखा कानावर पडू लागला होता. त्या बद्दलचे ज्ञान जेयुओ भुल्लरने पहिल्याच दिवशी आम्हाला दिले होते. ज्यांचे आपण नेतृत्व करीत आहोत ते आपला आदर्श पुढे ठेवून आपल्या सारखे वागायचा प्रयत्न करायला लागतील असे प्रत्येकाचे आचरण असले पाहिजे व अशा आचरणाला ओएलक्यू म्हणतात. आपण सैन्यातल्या जवानांच्या गळ्यातला ताईत बनू शकू असे आपले वर्तन असले पाहिजे त्यासाठीच आयएमएच्या अभ्यासक्रमात ओएलक्यू वर एवढा जोर दिला जातो. पुढच्या काळात येणारी कोठचीही जबाबदारी समर्थपणे पेलण्यास सक्षम ठरेल असे आचरण आपण अंगी बाणले पाहिजे हे सारखे बिंबवले जाते. टर्मच्या सुरवाती पासून शेवट पर्यंत जिसीला त्यांच्या ओएलक्युवर आधारीत गुण प्रदान केले जातात व पुढे गुणवत्ताक्रम ठरवताना ओएलक्युचे गुण विचारात घेतले जातात एवढे त्याचे महत्त्व.



मैदानी खेळात आपण निपुण नाही त्याचे मला नेहमी दुःख वाटे. मैदानी खेळ येणे हा एक ओएलक्युचा भाग झाला. मैदानी खेळ म्हणजे हॉकी, बास्केटबॉल, फुटबॉल, हॅन्डबॉल आणि एथलेटीक्स सारखे सामूहिक खेळ. टेबल टेनिस व बॅडमिंटन ह्या खेळांना तितकेसे महत्त्व नाही. बॉक्सिंग हा खेळ तर प्रत्येक जिसीने एकदा तरी खेळलाच पाहिजे असा नियम. कोणते जिसी कोणते खेळ खेळतात व कशात तरबेज आहेत ह्याची कदर आयएमेत केली जाते. खेळात ज्याने विशेष प्रावीण्य दाखवले आहे त्याला आयएमए मध्ये त्या खेळासाठी निळ्या रंगाचा मानाचा कोट म्हणजे ब्लेझर मिळतो व अशा जिसीला आयएमए ब्लु म्हणतात. आयएमए ब्लु होणे म्हणजे जिसीसाठी फार अभिमानाची गोष्ट असते. प्रबोधिकेत खेळले जाणारे प्रत्येक खेळ भयंकर चुरशीचे होतात. मी पळण्यातच त्यातल्यात्यात बरा होतो. आमच्या वेळेला डोंबिवललीकरांचे लाडके खेळ म्हणजे कोठेही खेळता येणारा अगदी बाल्कनीत सुद्धा असा क्रिकेट व कबड्डी. त्यावेळेला भागशाळा मैदानावर वार्षिक कबड्डी सामने व्हायचे आता होतात की नाही माहीत नाही. त्यामुळे हेच खेळ जास्त माहिती. ह्या खेळांना फारशी काही साधनं लागत नाहीत. मला अजूनही आठवते, पूर्वी आपल्याकडे हॉकी, बास्केटबॉल, फुटबॉल, हॅन्डबॉल अशा मैदानी खेळाची परंपराच नव्हती व अशा खेळांचे वातावरण नव्हते. त्या मानाने उत्तर हिंदुस्थानात व भारताच्या ईशान्य राज्यातून खेळांना जास्त प्रोत्साहन मिळते हा फरक प्रकर्षाने जाणवला. एकूणच मध्यम वर्गीय लोकांची खेळांच्या बाबतीतल्या उदासिनतेमुळे मुलांना खेळांसाठी प्रोत्साहन कमी मिळायचे. चाकोरीच्या बाहेर जाऊन, खेळाला महत्त्व देऊन, सरावासाठी लागणारा वेळ काढावा लागतो. तो माझ्या लहानपणी काढता येण्यासारखा नव्हता. परिस्थितीचा दोष म्हणता येईल कदाचित पण चाकोरी बाहेर जाण्याचे स्वातंत्र्य फार क्वचित आपल्याकडे अनुभवायला मिळायचे. जसेकाही अनंत फंदी ह्यांचा ‘बिकट वाट वहिवाट नसावी, धोपट मार्ग सोडू नको’ हा फटका आपण तंतोतंत पाळतो असे वाटावे, इतके आपल्याकडे चाकोरीबद्ध जीवन कसे जगायचे त्याचे उत्तम धडे दिले जायचे.



गेम्स पिरेड मध्ये फार काही घडले नाही व आम्ही आमच्या खोल्यांवर आलो. मी संध्याकाळच्या फॉलइनची वाट बघत होतो आणि फॉलइनची घोषणा झालीच. आम्ही मधल्या अंगणात जमलो. ह्या वेळेला पटकन जमलो. आम्हाला दिवसातल्या चुका सांगण्यात आल्या व अजून काही नियम समजावून सांगण्यात आले. पहिला नियम असा होता की शॉपिंग सेंटर मधले कँटिन आमच्या साठी ‘आऊट ऑफ बाऊंड’ करण्यात आले होते. म्हणजे तेथे जायचे नाही व त्यातले काही खायचे नाही. खरेतर तेवढा वेळच मिळणार नव्हता आम्हाला. दुसरा नियम असा की घरातल्या कपड्यात जर खोली बाहेर पडायचे असेल तर प्रत्येकाला दिलेला, तो, ‘पिक्चर मध्ये नायिकेचा बाप घालतो तसा’ गाऊन घातल्या शिवाय बाहेर पडायचे नाही. तिसरा सगळ्यात महत्त्वाचा नियम म्हणजे जो पर्यंत ड्रिल टेस्ट पास होत नाही तो पर्यंत ‘लिबर्टी गेटेड’. म्हणजे आयएमएच्या बाहेर जाता येणार नाही. नाहीतर नियमानुसार जिसीजना दर रविवारी सकाळी ९ ते संध्याकाळी ८ पर्यंत डेहराडून शहरात मुफ्ती ड्रेस घालून, सायकलने जाता येत असे. पण आमच्या सीनियर्सनी त्याला काट लावली होती. आता आम्हाला ड्रिल टेस्ट पास झाल्या शिवाय बाहेर जायचे स्वातंत्र्य नसणार होते.



माझ्या शेजारच्या खोलीत ब्रजेशप्रतापसिंह राहायचा. तो बिहारचा होता. त्या पलीकडच्या खोलीत जिसी परितोष शहा राहायचा तो सिक्कीमचा राहणारा. माझ्या समोरच्या फ्लॅन्क मध्ये जिसी अमित वर्मा होता. तो दिल्लीचा होता, एनडिए मधून आलेला व त्याचे वडील सुद्धा सैन्यातलेच होते. त्या मुळे आमच्या सारख्या वासरांमध्ये जिसी अमित वर्मा लंगडी गाय होती. अजून एक लंगडी गाय म्हणजे जिसी हरबिंदर सिंह. तो रेलीगेटेड जिसी होता. रेलीगेशन म्हणजे कोर्स मधून नापास होणे. रेलीगेशन झाले की पुन्हा सहा महीने टर्म रिपीट करावी लागायची. रेलीगेशन झाले की आणखीन सहा महिने आयएमएचे सारे नियम व शिक्षा झेलाव्या लागायच्या व पुढे नोकरी मध्ये पदोन्नती करता लागणारी ज्येष्ठता कमी व्हायची, ती वेगळीच. त्यातून जर दोनदा रेलीगेशन झाले तर प्रबोधिकेतून काढून टाकले जायचे व तेथेच एखाद्या जीसीची अधिकारी व्हावयाची स्वप्न भंग पावायची. शीख पंथी वेगवेगळ्या प्रकाराने पगड्या बांधतात. पगड्या बांधण्याची पद्धत व ठेवण त्यांच्या पंथातल्या जातींवर आधारीत असते. आयएमएच्या गणवेशात एका विशिष्ट प्रकारानेच पगडी बांधायची असते. जिसी हरबिंदर रोज रात्री जितके शीख पंथी सरदार जिसी होते त्यांची ‘पगडी परेड’ घ्यायचा. एका विशिष्ट पद्धतीने पगडी बांधायला शिकवायचा, जेणे करून गणवेश घातल्यावर सगळ्या शीख सरदारांची पगडी एकसारखी दिसू शकेल अशी.



संध्याकाळच्या फॉलइन मध्ये जेयुओ भुल्लर व कॉर्पोरल बैन्सलाने आम्हा प्रत्येकाला स्वतः बद्दल माहिती द्यायला सांगितले. दोन शब्द बोलायला सांगितले.



अमित वर्मा – दिल्लीचा पंजाबी मुलगा. त्या आधी सहावी ते बारावी डेहराडूनच्याच राष्ट्रीय इंडियन मिलिटरी कॉलेजात शिकलेला. पुढे बारावी नंतरची तीन वर्ष पुण्याच्या राष्ट्रीय सैन्य प्रबोधिकेत खस्ता खाऊन आता येथे आयएमएत दाखल झालेला. उंची ६ फुट. देखणा बांधा व गोरा गोमटा.



आशुतोष महापात्रा – ओडिशा मधल्या संभलपुरचा, बिएस्सी करून सिडीएसची परीक्षा देऊन आलेला डायरेक्ट एंट्री होता. अत्यंत सालस. पळण्यात नेहमी पहिला नंबर असायचा. क्रॉसकंट्री रनर.



मद्रासचा सुब्रमण्यम – सावळा, घारे डोळे असलेला. कपाळावर आडवे भस्म लावणारा, पण आयएमएतल्या पाहिल्याच दिवशी सीनियर्सने त्याला त्याच्या कपाळावरचे भस्म उतरवायला लावले होते. कोणत्याही पोषाखात हे भस्म बसत नाही. भस्म्याकडे बोट दाखवत ‘आय विल नेssssव्हर टेक धिस ऑफ’ असे म्हणणारा सुब्बू, त्या दिवशी पासून विदाऊट भस्म असा आम्हाला दिसायला लागला. हा जिसी अभियांत्रिकीचे शिक्षण घेऊन युनिव्हर्सिटी एंट्री स्कीम मधून निवडून आयएमएत आला होता.



सुनील खेर – काश्मिरी ब्राह्मण, खूप बोलणारा. आमच्या सारखाच अधिकारी होण्याच्या प्रतीक्षेत दिवस मोजत. त्याला वडील नव्हते. तो आणि त्याची आई, बारामुल्ला जवळच्या सोयीबुक ह्या गावात राहायचे. तिथे त्यांची एक छोटी हवेली होती. त्याचे वडील काश्मीर खोऱ्यात एका दैनिकाचे संपादक होते. दीड वर्षापूर्वी एक दिवस त्याचे वडील कचेरीत गेले व परत आलेच नाहीत. त्यांना म्हणे अतिरेक्यांनी पळवून नेले व आजपर्यंत त्यांचा थांगपत्ता लागला नव्हता. त्यामुळे खूप बोलणारा हा जिसी मधूनच कधी कधी दुःखी दिसायचा.



मी, जिसी आकाश काशिनाथ शिरगावकर, डोंबिवलीचा राहणारा..........

Saturday, July 2, 2011

सुरवातीचे दिवस – भाग १




मी सकाळी चार वाजता उठून तयार झालो. अंगणात आलेला चहा व बिस्किटे खाऊन प्रि मस्टर साठी फॉल इन झालो. आमचे सीनियर्सचे ते काम होते की आमचा पोषाख – टर्न आऊट बरोबर आहे का तो बघणे व नसेल तर परेड आधी करवून घेणे. आम्ही सगळे आयएमएला शोभेल असा सोल्जर कट घेतला होता. म्हणजे कानावरती एक इंच भर सगळे केस छाटणे व डोक्यावरील बाकीचे एकदम बारीक करणे. पुण्याच्या राष्ट्रीय रक्षा प्रबोधिकेच्या कॅडेटस चे केस पण असेच छोटे छोटे कापलेले असतात. छोटे झाल्या मुळे केस उभे राहतात व कॅडेटस चे डोके फणसाच्या साली सारखे दिसते म्हणून पुण्यातली कॉलेजातली मुले असल्या केस कापलेल्या कॅडेटला फणस असे म्हणतात. पुढे दर आठवड्याला शनवारी दुपारी हेअर कट घ्यायची सवयच झाली कारण नाहीतर शिक्षा ठरलेली. प्रत्येकाने गुळगुळीत दाढी केलेली. दाढी रोज करायची असा नियम आहे व तो पोषाखाचा एक भाग आहे. तो पर्यंत मी चार दिवसातून एकदा दाढी करायचो. आम्हाला पोषाखातल्या आमच्या चुका समजावून दाखवल्या व ताकीद दिली की समजावलेल्या चुका परत दिसल्या तर शिक्षेस पात्र व्हाल म्हणून. हे सगळे करे पर्यंत सकाळचे साडे पाच वाजले होते.



आम्ही पिटी परेड साठी निघालो, आठ जिसीजचा सायकलचा स्क्वॉड केला, पाठीवर शर्टाच्या कॉलरला दुसऱ्या तासाला लागणारे कपडे टांगलेला हॅन्गर अडकवला, त्याचबरोबर, उजवा आणि डावा ड्रिल बूट एकमेकांच्या नाड्याने बांधून सायकलच्या हॅन्डलवर अडकवला व पिटी ग्राउंड वर येऊन धडकलो. सकाळची कवायत म्हणजे पिटी, आमचा पिटी उस्ताद हवालदार केसरराम घ्यायचा. पिटी परेडला संख्या घेतली तेव्हा पहिल्यांदाच आम्ही आमचा डायरेक्टींग स्टाफ बघितला. प्रत्येक प्लटून साठी एक डायरेक्टींग स्टाफ होता, त्याचे काम हॉस्टेल वॉर्डन् सारखेच असायचे व अजून पुष्कळ जबाबदाऱ्या होत्या त्या डायरेक्टींग स्टाफवर. डायरेक्टींग स्टाफ एक सैन्य आधीकारी असतो. आयएमएतला अभ्यासक्रम घेणारे सगळेच सैन्य अधिकारी आमच्या साठी डायरेक्टींग स्टाफ म्हणजे डिएस असायचे. आमचा डिएस कॅप्टन गिल होता. कॅप्टन गिल स्वतः २४, २५ वर्षांचा असल्या कारणाने, प्रचंड उत्साह ओतप्रोत भरलेला, स्फुर्तीदायक आधीकारी होता. आमचा मानदंड होता. त्याने फॉल इन घेतले. पाहिलाच दिवस असल्या मुळे आम्हाला त्याने पिटीचा सिलॅबस सांगितला.



कमीत कमी २५ पुशअपस्, २५ सिटअपस्, व्हर्टिकल रोप, होरीझॉन्टल रोप, १३ मिनटात २ माइल पळणे, मंकी रोप, जंप एंड रिच, फायरमॅन लिफ्ट, ८ फिट डीच पार करणे, १५ पुलअपस असा पाहिल्या सहामाहीसाठी अभ्यास होता. त्याचा सराव रोज सुरू करायचा होता. जे एनडीए मधून आले होते त्यांना ह्या सगळ्या गोष्टी आधीच माहीत होत्या पण आमच्या सारखे सिव्हिल वातावरणातून आले होते त्यांच्यासाठी हे सगळे नवीन होते. त्यातल्या त्यात मला निदान पुशअपस् सिटअपस् माहीत होते कारण पूर्वी शाखेत जायचो तेव्हा सूर्यनमस्कार, जोर, बैठका काढायचो. पण बऱ्याच जणांना ह्यातले काही माहीत नव्हते.



नाऊ फर्स्ट थिंग्स फर्स्ट. युअर टर्न आऊट. बिफोर वी स्टार्ट प्रॅक्टीसिंग, यु ऑल मस्ट लर्न टु ड्रेस अप प्रॉपर्ली फॉर द परेड (म्हणजे प्रि मस्टरचा बट्ट्याबोळ). असे म्हणत कॅप्टन गिलने काही जणांना बनियन चांगला खोचला नाही म्हणून बाहेर काढले, काहींच्या सॉक्स मध्ये दोष काढला, काहींच्या शु लेसेस बांधण्यात दोष काढला व माझ्या गालावरून हात फिरवीत दाढी निट झाली नाही म्हणून मला बाहेर काढले. एकही जिसी उरला नाही ज्याच्या टर्न आऊट मध्ये काही दोष नाही असा. मग आम्हाला सगळ्यांना एका ओळीत उभे केले व म्हणाला



टुडे वी विल जस्ट कॉनसंट्रेट ऑन डिसिप्लीन रादर दॅन पिटी.

आय डोंट वॉन्ट धिस शॅबिनेस टुबी रिपीटेड अगेन. नाव गेट रोलिंग.



जे एनडीएतून आले होते त्यांना माहीत होते रोलिंग ह्या शब्दाचा अर्थ. आता हे रोलिंग काय प्रकरण आहे ते समजावून सांगतो. आपण कशा लहानपणी गाद्या टाकल्यावर कोलांट्याउड्या मारायचो. अगदी तशाच कोलांट्याउड्या मारणे म्हणजे रोलिंग. फक्त हे रोलिंग गाद्यांवर नाही करायचे तर कोठेही होऊ शकते व कोणत्याही पोषाखात होऊ शकते. त्यामुळे आम्ही रोलिंग करायचा प्रयत्न करायला लागलो. हळू हळू जमू लागले. रोलिंग जर निट जमले नाही तर पाठीच्या कण्याला व डोक्याला खूपं छोटे छोटे दगड टोचतात. अगदी असह्य होते. पण जसे आपण रोलिंग मध्ये तरबेज व्हायला लागतो तसे त्यातल्या खुब्या कळतात. रोलिंग मध्ये आपली मान आपण जेवढी दुमडू व मणका जेथून सुरू होतो त्याच्या वरच्या बाजूवर मानेच्या मागच्या भागावर पहिल्यांदा भार दिला म्हणजे डोके वाचते. पुढे एवढा जोर देऊन शरीर पालथे घालायचे की मणका लागतच नाहीत जमिनीला. आदळतात फक्त आपले कूले. ईश्वराने त्या पार्श्व भागाची जनुकही तेवढ्यासाठीच घडण अशी काही केली आहे की बरोबर रोलिंग केल्याने अलगद सगळा भार कमर व कुल्ल्यावर येतो व न लागता कोठेही रोलिंग केले जाऊ शकते. पण ही कला दोन चारदा डोक्याला व मणक्याला दगड टोचे पर्यंत आत्मसात होत नाही. मग आम्ही पिटी परेड भर फक्त रोलिंगचीच सवय करत होतो. आता मला समजून चुकले की प्रत्येकाला पिटी ड्रेसचे ५ जोड का दिले होते ते, कारण पूर्णं पिटी ग्राउंड छापले गेले होते आमच्या कपड्यांवर एव्हाना, सकाळच्या दवाने तर अजूनच कपडे मळले. सकाळची सगळी झोप निघून गेली. आता पुढचा तास होता ड्रिलचा.



पिटीचा तास जसा संपला तसा आम्ही स्क्वॉड बनवला व ड्रिलस्क्वेअर कडे निघालो. अंतर साधारण २ किलोमीटर. प्रत्येक वेळेला स्क्वॉड ने जाताना कोणी आधीकारी दिसला की सगळ्यात पुढचा सायकल स्वार एखाद्या मशीन सारखे स्क्वॉड साsssवधान म्हणायचा, लागलीच आम्ही सारे सायकल स्वार पाठीचा कणा अजूनच ताठ करून मान वर करून त्याला दुजोरा द्यायचो. जसा आधीकारी शेवटच्या सायकाल स्वाराला पार करायचा तसा शेवटचा सायकल स्वार स्क्वॉड विssssश्राम असे ओरडायचा, अधिकाऱ्या ऐवजी जर सुभेदार आला तर पाहिला सायकल स्वार जयहिंद साब असे त्याला अभिवादन करायचा व तो सुद्धा कडक सॅल्यूट मारायचा. जर मधूनच हे करायचे राहून गेले तर एखादा स्क्वॉड पुढची पाच मिनिटे गळ्यात सायकली अडकवून उठाबशा काढताना आढळायचा. गळ्यात कधी सायकली अडकवल्यात का कोणी. आम्ही अडकवल्यात. सोपे असते तसे पण ह्यात वेळ जातो व पुढच्या तासाला उशीर होतो. परत उशीर का झाला ह्याचे कारण न विचारताच उशीर झाल्याची शिक्षा सुरू होते. हिरो किंवा एटलासच्या सिट व हॅन्डल मध्ये आडवा दांडा असलेल्या जेंट्स सायकलचा दांडा मानेच्या मागे ठेवला की आपोआप आपले डोके त्या सायकलच्या दांड्यांच्या त्रिकोणात जाऊन सायकल गळ्यात अडकते, हात सुटे राहतात व उठाबशा पण काढता येतात. हे आत्ता पर्यंत मला कोणच्याही कॉलेजांत शिकायला मिळाले नव्हते.



स्क्वॉड करुन आम्ही ड्रिल स्क्वेअरपाशी आलो. सायकल स्टॅन्ड मध्येच पटापट कपडे बदलले व फॉल इन झालो. ड्रिल रिग बदलण्यास बऱ्याच जिसीज ना वेळ लागला व रिपोर्ट देण्यास साहजिकच उशीर झाला. आता तेथल्या ड्रिल उस्तादाची वेळ होती आमचा ड्रिल रिग तपासण्याची. पिटी परेड पेक्षा ड्रिल रिग मध्ये बरीच अवधाने सांभाळायची असतात, बेल्ट, बॅरे, शर्ट खोचणे (शर्टाची फक्त तीनच बटण दिसली पाहिजेत आठवते ना) वगैरे, व त्यात बऱ्याच चुका ड्रिल उस्ताद ने काढल्या. बॅरे चापुनचोपून लावणे म्हणजे एक कठीण कला आहे. बॅरे जरका चुकीची घातली तर फुगलेल्या भटोऱ्या सारखी दिसते. आडवी सपाट घातली गेली तर कडक पोळी किंवा चपाती सारखी दिसते पण जर बॅरेचा आयएमएचा बिल्ला डाव्या डोळ्याच्या रेषेत वर आणला व बाकीचे कापड डोक्यावर चापून बसवून तिरपे उजव्या कानाच्यावर आणले व बॅरेची कपाळावर बसणारी पट्टी आणि भुवया ह्यात तीन बोटांचे अंतर सुनिश्चित केले की मग मुंडा एकदम छान रुबाबदार दिसतो. आम्हाला ड्रिल उस्तादाने सांगितले की जो पर्यंत ड्रिल टेस्ट पास होत नाही तो पर्यंत आम्हाला सॅल्यूट करण्यास मनाई आहे व पी कॅप घालण्यास सुद्धा मनाई आहे, हे सांगितल्यावर ड्रिल परेड मध्ये गणवेश निट नाही म्हणून ड्रिल उस्ताद ने परेड ग्राउंडच्या चार फेऱ्या हात उंच करून रायफल हातात आडवी घेऊन पळत लावायला सांगितल्या. आता साडे पाच किलो वजनाची रायफल हातात उंच धरून आडवी घेऊन पळायचे म्हणजे नाकात दम येतो हे पळाल्यावर कळते. आयएमेत वेपन ट्रेनिंग, ड्रिल, घोड स्वारीचे काही वर्ग 'साब' म्हणजे सैन्यातले सुभेदार घेतात व त्यांना मदतीला व आम्हाला शस्त्रांचे हिस्से पुर्जे उघडणे, जोडणे, ड्रिल व पिटी शिकवून आणि करवून घ्यायला उस्ताद म्हणजे सैन्यातले हवालदार किंवा नायक असतात. आमची परिस्थिती अशी होती की शिकवताना सैन्यातला नायक सुद्धा आम्हा जिसीजना सहजच शिक्षा करायचा. अशा त्या ड्रिल उस्ताद ने दिलेल्या शिक्षेतच ड्रिल पिरेड संपला आणि आम्ही रायफली शस्त्रागारात ठेवल्या. शस्त्रागाराला सैन्यात कोत असे म्हणतात. आयएमएत दोन प्रकारच्या रायफली प्रत्येक जिसीला मिळतात. एक रायफलीच्याच आकाराची, वजनाची व दिसण्यात अशी असलेली ड्रिल प्रॅक्टिस रायफल व दुसरी खरी रायफल. ड्रिल आम्हाला ड्रिल प्रॅक्टिस रायफलने करायला लागायची.



आम्ही ब्रेकफास्ट साठी मेस मध्ये पोहोचलो. पंधरा मिनटात ब्रेकफास्ट संपवला. सकाळच्या सगळ्या व्यायामाने भलतीच भूक लागली होती. त्यामुळे दलीया, ब्रेड, एग ऑम्लेट व दूध पटकन पोटात गेले. पुढे आमचे साडे बारा वाजे पर्यंत क्लासेस होते. त्यात टॅक्टिक्स्, विपन ट्रेनिंग, रेडियो टेलिफोनी कम्युनिकेशन ह्या सगळ्याचे धडे होते. आम्हाला त्यात काही स्वारस्य राहिले नव्हते. इतके दमलो होतो की झोप अनावर होत होती. पण झोपलेला जिसी दिसला की त्या पायऱ्या पायऱ्यांच्या वर्गात बाकांच्या मध्ये रोलिंग करायला लागायचे. त्यामुळे माझा सगळा वेळ झोप आवरण्यात गेला. काय शिकवले ते कळले काहीच नाही. वहीत लिहून सुद्धा घेतले नाही. दुपारी मेस मध्ये जेवण झाले. पोळीचे तुकडे बोटाने न तोडता, त्याची सुरनळी करून डाव्या हातात धरून एकेक घास तोंडाने तोडून चमच्याने डाळ (आपली आमटी), भाजी, भात खाण्याचे तंत्र पहिल्यांदाच येथे बघत होतो. शाकाहाऱ्यांसाठी डाळ भात भाजी, मांसाहारी असतील त्यांच्या साठी ह्या व्यतिरिक्त एक मांसाहारी डिश असे. मला कधी एकदा रूम मध्ये जाऊन झोपतो असे झाले होते. वेळापत्रका प्रमाणे आता एकदम दुपारी ४ वाजता गेम्स पिरियड होता.

(क्रमशः)